وِیژه عملیات «محرم»

به گزارش نوید شاهد ایلام، این عملیات که از نوع عملیات‌های محدود بود در ۱۰ آبان ۱۳۶۱ با رمز یا زینب و به فرماندهی سردار حسن باقری آغاز شد و به مدت یک هفته به‌طول انجامید.

اهمیت منطقه عملیاتی محرم برای دشمن

منطقه عملیاتی محرم منطقه‌ای است کوهستانی که در جنوب شرقی دهلران و در غرب عین‌خوش قرار دارد. دشمن با در اختیار داشتن ارتفاعات استراتژیک آن که متعلق به جمهوری اسلامی ایران است،امتیازاتی متعدد را برای خود محفوظ نگاه داشته بود از جمله:

1- از نظر پدافندی در مواضعی مطمئن قرار داشت.

2- جاده دهلران عین‌خوش را در زیر دید و تیر خود داشت و بدین ترتیب آن را بدون استفاده کرده بود.

3- می‌توانست به اشغال چندین حوزه نفتی و تأسیسات آن در منطقه بیات، در دو طرف مرز بین‌المللی و در داخل خاک عراق ادامه دهد.

4- قادر به دفاع از شهرک صنعتی طیب، زبیدات و چاههای نفت آن، چندین روستا و پاسگاه مهم در خاک عراق بود.

موقعیت طبیعی منطقه

مشخصه مهم این منطقه وجود ارتفاعات جبال حمرین است که خط مرزی قراردادی ایران و عراق قبل از تجاوز این کشور به ایران بوده و بلندترین قله آن به ارتفاع 400 متر در خاک جمهوری‌ اسلامی قرار داشته است. گذشته از تپه 298 که در داخل خاک ما قرار دارد، تپه 175 در داخل خاک عراق واقع شده است که مشرف بر محور وصولی و با اهمیت عین‌خوش- چم‌سری- شرهانی زبیدات می‌باشد.از دیگر عوارض طبیعی منطقه، رودخانه‌های چیخواب ، دویرج و میمه است که فصلی و وحشی بوده، به هنگام طغیان، ارتفاع آب آن بعضاً به 10 برابر معمول ( که حدود 30 سانتیمتر است )،می‌رسد.

نیروهای شرکت کننده در عملیات

چهار تیپ پیاده از سپاه‌ پاسداران انقلاب اسلامی و یک تیپ از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی در عملیات شرکت داشتند و یک تیپ از سپاه ‌پاسداران نیز در احتیاط قرار داشت.

قابل ذکر است که سپاه پاسداران در این عملیات توانست از تانکها و توپخانه غنیمتی خود استفادة مناسبی بعمل آورد.

گزارش عملیات

مرحله اول

مرحله نخست این عملیات در ساعت ۲۲:۰۸ روز ۱۰ آبان ۱۳۶۱ آغاز شد و نیروهای ایرانی توانستند در کمتر از نیم ساعت شماری از نیروهای عراقی را به اسارت در آورده و در محور دیگر نیز نیروهای دشمن به استعداد یک تیپ را به محاصره در آورده و بیشتر آنها را اسیر کنند. در طی مرحله اول این عملیات ۵۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران از جمله ارتفاعات مهم منطقه ، پل چم سری ، حوزه نفتی بیات ، نهر عنبر ، شهر میمه ، موسیان آزاد و جاده عین خوش به دهلران ، از زیر دید و تیر رس نیروهای عراقی خارج شد و شهرک طیب عراق نیز تحت اشراف قوای ایرانی قرار گرفت .

مرحله دوم

مرحله دوم عملیات محرم در ساعت ۲:۳۰ بامداد سه شنبه ۱۱ آبان آغاز شد و نیروهای ایرانی محاصره دشمن را کامل کردند. همچنین ۱۵۰ کیلومتر مربع از زمین های اشغال شده آزاد و تعدادی از نیروهای عراقی به اسارت در آمدند .

مرحله سوم

این مرحله در ساعت ۲۲ روز ۱۵ آبان آغاز شد و هدف آن تصرف همه بلندی های غرب حمرین و جاده ها و مراکز مهم عملیاتی و ایجاد و تامین لازم برای جاده آسفالته چم سری ، شرهانی و زبیدات و جاده شوسه زبیدات – طیب بود.در این مرحله ۳۰۰ کیلومتر مربع از خاک عراق شامل پاسگاه های زبیدات ، شرهانی و ابوغریب و همچنین تاسیسات نفتی حدود ۳۵ حلقه چاه نفت به تصرف نیروهای ایرانی در آمد. این مرحله که مرحله آخر عملیات محرم بود در ساعت ۸ صبح روز ۱۶ آبان ۱۳۶۱ خاتمه یافت.

فرو بردن عراق در حالت انفعالی محض

پس از انجام عملیات موفق و موثر ثامن الائمه ، فتح المبین ، بیت المقدس ، مسلم بن عقیل نمی بایست به عراق فرصت خارج شدن از حالت انفعالی و دفاعی داده می شد ؛ بنا براین در طرح عملیات محرم علاوه بر آزادسازی ارتفاعات مرزی حمرین در جبهه جنوبی و تصرف جای پا برای تهدید منطقه العماره عراق ، این موارد نیز در دستور كار قرارگاه مركزی كربلا قرار گرفت . قرار بود رزمندگان اسلام در محور عین خوش – زبیدات در جنوب شرقی دهلران ، در سه مرحله ، حمله را انجام دهند .
بنابراین مرحله نخست عملیات در ساعت 22و 8 دقیقه شب 10 آبان ماه 1361 با رمز یا زینب ( سلام الله علیها ) به فرماندهی سردار شهید حسن باقری به اجرا در آمد . نیروهای خودی توانستند در كمتر از نیم ساعت پس از اعلام حمله در یك محور ، شماری از نیروهای عراقی را به اسارت در آورده و در محور دیگر نیز نیروهای دشمن به استعداد یك تیپ به محاصره در آمدند و بیشتر آنها اسیر شدند .
در ساعت 6 صبح روز بعد به جز جناح چپ منطقه عملیات ، كلیه یگانها به اهداف تعیین شده دست یافتند . در روز اول عملیات همه نیروها به هم ملحق شدند . تنها یگان های قرارگاه چهارم به خاطر طغیان رودخانه دویرج و فقدان پل نتوانستند اهداف خود را در منطقه پرچم هندی و ربوط به طور كامل تصرف نمایند .
در نتیجه طی این مرحله 550 كیلومتر مربع از خاك ایران از جمله ارتفاعات مهم منطقه ، پل چم سری ، حوزه نفتی بیات ، نهر عنبر ، شهر میمه ، موسیان آزاد و جاده عین خوش به دهلران ، از زیر دید و تیر رس دشمن خارج شد . همچنین شهرك طیب عراق تحت اشراف قوای ایرانی قرار گرفت .
در مرحله دوم ، با وجود پیروزی های مرحله نخست و از هم پاشیدگی و ضعف روحیه دشمن ، به لحاظ عدم موفقیت قرارگاه چهارم در مرحله نخست و خالی ماندن جناح چپ ، مواضع فتح شده نیز در معرض پاتك و تهدید دشمن بود ، بنابراین ترمیم رخنه به وجود آمده ضروری می نمود . برای همین هدف مرحله دوم عملیات محرم روز سه شنبه 11 آبان ماه 1361 ، در ساعت 2 و 30 دقیقه بامداد آغاز شد .
نیروهای خودی با الحاقی كه صورت گرفت ، محاصره دشمن را كامل كردند . در این مرحله 150 كیلومتر مربع از زمین های اشغال شده آزاد و همچنین تعدادی از نیروهای عراقی به اسارت در آمدند .
هدف مرحله سوم عملیات محرم تصرف همه بلندی های غرب حمرین و جاده ها و مراكز مهم عملیاتی و ایجاد و تامین لازم برای جاده آسفالته چم سری ، شرهانی و زبیدات و جاده شوسه زبیدات – طیب بود . به همین منظور در ساعت 22 روز 15 آبان ماه 1361 حمله مرحله سوم آغاز شد .
نبرد گسترده به واسطه مقاومت پراكنده نیروهای ارتش عراق و عدم پاكسازی منطقه در ساعت 8 صبح 16 آبان ماه به پایان رسید و در نتیجه آن 300 كیلومتر مربع از خاك عراق شامل پاسگاه های زبیدات ، شرهانی و ابوغریب و همچنین تاسیسات نفتی شامل 70 حلقه چاه نفت به تصرف رزمندگان اسلام در آمد و همچنین سازماندهی 14 تیپ عراقی در این نبرد آسیب دید .
تلفات و ضایعات وارده به دشمن شامل انهدام 8 تا 12 یگان سازمانی تا 70 درصد ، انهدام 260 دستگاه تانك و نفربر ، 230 دستگاه خودرو ، سقوط 10 فروند هواپیما و به غنیمت گرفتن 150 دستگاه تانك و نفربر ، 250 دستگاه خودرو ، چندین دستگاه موشك انداز مالیوتكا و مقدار انبوهی سلاح سبك و كشته و زخمی نمودن و به اسارت درآوردن 10400 تن از نیروهای دشمن بود .
نیروهای عمل كننده ایران در این عملیات شمال 4 لشگر پیاده ، یك لشگر زرهی و یك تیپ احتیاط از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یك تیپ پیاده از نیروی زمینی ارتش بودند . نیروی زمینی تازه تاسیس شده سپاه پاسداران در این عملیات به خوبی از تانك ها و زره پوش های غنیمتی بهره برداری كرد .

عملیات محرم؛ نخستین تجربه فرماندهی شهید زین الدین در 23 سالگی

عملیات محرم در دهه دوم و سوم آبان ماه 1361، روایتی از تلاش مجدانه فرماندهانی چون شهید مهدی زین‌الدین را بازگو می‌كند كه در پی عدم الفتح در عملیات رمضان، ‌سعی در بازسازی روحیه رزمندگان و نیز شكستن جو سنگین تبلیغاتی دشمن را داشتند. انجام این عملیات در ماه محرم به عنوان یكی از ماه‌های مقدس مسلمین و به ویژه شیعیان، امتداد خط فكری مجاهدانی را تشكیل می‌داد كه خود را وارثان خون حسین(ع) می‌دانستند و اینك در ماه پیروزی خون بر شمشیر می‌رفتند تا كربلای دیگری را این بار در جبهه‌های جنگ تحمیلی رقم بزنند.
‌عملیات محرم بزرگترین عملیات پس از عدم الفتح در رمضان بود. در این زمان قوای نظامی كشورمان در پی آن بود تا با كسب موفقیت در جبهه‌های جنگ جو سنگین روانی دشمن را بشكند و از طرفی به فضای عمومی داخل كشورمان نیز نشان دهد كه هنوز ابتكار عمل در جبهه در دست نیروهای خودی است. پس از عملیات فتح المبین و همچنین فتح خرمشهر در الی بیت المقدس، به هر دلیل عملیات رمضان با موفقیت انجام نشد. این وضعیت می‌توانست در افزایش روحیه دشمن و تحلیل روحیه خودی تاثیرگذار باشد. لذا فرماندهان عملیات محرم را در آبان ماه ۱۳۶۱ مصادف با ماه محرم و حدودا چهار ماه پس از رمضان در منطقه عملیاتی شرهانی و ارتفاعات حمرین طراحی كرده و به اجرا گذاشتند.
عملیات محرم نخستین عملیاتی بود که مهدی زین‌الدین فرماندهی آن را بر عهده داشت و آن شهید بزرگوار این مسئولیت مهم را در سن 23 سالگی بر عهده گرفت.

تیپ ۱۷ علی بن ابیطالب(ع) به فرماندهی شهید مهدی زین‌الدین یكی از یگان‌های شركت‌كننده در این عملیات بود. من هم در این عملیات جانشین تیپ بودم و به این ترتیب وقتی كه منطقه را شناسایی كردیم و به كانال‌های دشمن برخوردیم، برخی از دوستان عنوان می‌كردند این كانال‌ها مشكلاتی را برای عبور نیروها فراهم خواهد كرد.

اما شهید زین‌الدین با نبوغ نظامی خود حرفی را زد كه خیلی باعث تعجب ما شد. او گفت فكر می‌‌كند این كانال‌های یك فرصت برای‌ماست. به این ترتیب كه می‌توانیم نیروها را درون این كانال‌ها از دید دشمن پنهان كنیم و در یك غافلگیری به آنها ضربه بزنیم.

اتفاقا همین طور هم شد و شب هشتم آبان ماه ۱۳۶۱ یعنی یك روز قبل از آغاز عملیات سه گردان از بچه‌های تیپ ۱۷ را به كانال‌ها هدایت كردیم. این گردان‌ها آن شب و روز بعدش را در همان كانال مخفی ماندند و شامگاه نهم آبان ماه به ناگاه از درون كانال‌ها بیرون آمدند و در یك غافلگیری بلندی ۴۰۲ به عنوان یكی از مهم‌ترین بلندی‌های ارتفاعات حمرین را آزاد می‌كنند.

غافلگیری دشمن به قدری بود كه خیلی از آنها حتی فرصت نكرده بودند از خود دفاع كنند. چون اصلا فكر نمی‌كردند نیروهای ما به این اندازه به آنها نزدیك شده باشند. در صورتی كه اگر كانا‌ل‌ها نبودند و بچه‌های ما می‌خواستند از خط خودی به دشمن بزنند، حداقل می‌بایست چند ساعت بعد به خط دشمن می‌رسیدند.

خلاصه گزارش عملیات :

نام عملیات : محرم
زمان اجرا : 10/8/1361
مدت اجرا : یك هفته
مكان اجرا : محور عین خوش – زبیدات در جبهه جنوبی جنگ
رمز عملیات : یا زینب ( سلام الله علیها )
تلفات دشمن : 10400 نفر كشته ، زخمی و اسیر
ارگان های عمل كننده : نیروی زمینی سپاه با پشتیبانی توپخانه ارتش
اهداف عملیات : آزاد سازی ارتفاعات مرزی حمرین و تصرف جای پا برای تهدید منطقه العماره عراق طی سه مرحله

نقش نیروهای دامغان در عملیات محرم (نیروی رزمی ـ پشتیبانی) :

رزمندگان دامغان در عملیات محرم در قالب یک گردان به نام گردان موسی بن جعفر (ع) به استعداد سه گروهان و تعداد ۱۵۰۰ نفر در این عملیات شرکت نمودند. مقر اولیه نیروهای در سپنتای اهواز و پس از آن به دوکوهه منتقل شدند. از آنجامنطقه عملیاتی دشت عباس و زبیدات عزیمت کردند.

نیروهای پشتیبانی نیز در این عملیات به تعداد ۱۵ نفر از جمله پیک ۳ نفر و بهداری ۱۰ نفر نیرو در قرارگاه کربلا حضور داشتند . نیرو ها پس از توجیه عملیات از روی نقشه و کالک ،باتدبیر فرمانده هان یک شب قبل از عملیات در خط مستقر شدند. نیروها در منطقه عین خوش نماز خواندند و با کمپرسی ها تا پشت خط انتقال یافتند.با شروع بارش باران رودخانه فصلی دویرج پر آب می شود طوری که ارتفاع آب به بیش از دو متر میرسد. پس از حرکت گردان موسی بن جعفر (ع) گرفتار آتش سنگین دشمن می شود و در مسیر حرکت نیز به میدان مین بر می خو اما در اما با پیشروی در سمت راست جاده پدافند می­کند.

مرحله دوم و سوم با آمدن نیروهای تازه نفس تا ارتفاعات سمت چپ جبل حمرین را به تصرف در می آورند.

در این عملیات تعداد مجروحین و شهدا نیز نیروهای جهاد به ترتیب زیر آمده است .

شهدای شاخص

در این عملیات محمد قربانی از فرماندهان دوران دفاع مقدس به درجه رفیع شهادت نائل گردید.

تعداد شهدا: ۲۳

تعداد جانبازان: ۲۲

دستاوردهای عملیات محرم در استان ایلام:

خارج کردن جاده دهلران – عین خوش به طول 100 کیلومتر از زیر دید و تیر دشمن

تامین امنیت شهرهای «موسیان»، «دهلران» و پادگان «عین خوش»، «دشت اژیه» و دهکده‌های اطراف آن و آزادسازی کوه های «حمرین»

آزادسازی منابع نفتی موسیان، بیات و حوضچه‌های نفتی زبیدات، تلمبه‌خانه و 70 قطعه چاه

تامین قسمتی از مرز به طول 50 کیلومتر

تعداد اسرا 3400 نفر

خبر گزاری مهر در 25 آبان سال1361 به قلم مجید جعفرآبادی نتایج عملیات را این چنین بیان می‌کند:
«…عملیات محرم از سلسله عملیات‌های بزرگ سپاه اسلام در طول دفاع مقدس می‌باشد که برای خارج کردن جاده و منطقه «عین خوش- دهلران» به طول 100 کیلومتر از زیر دید و تیر دشمن و تأمین امنیت‌های شهرهای «موسیان»، «دهلران» و «پادگان عین خوش» و «دشت اژیه»(اژیر) و دهکده‌های اطراف آن صورت گرفت. در این عملیات شهر «العماره» عراق به خطر افتاد، همچنین جاده ارتباطی «طیب– علی غربی» و «جاده نظامی بغداد» هم مثل تمام عملیات‌های موفق سپاهیان جان بر کف اسلام به تمام اهداف از پیش تعیین دست یافتند.
در این عملیات سلسله جبال «حمرین»، قله‌های «390، 318،400 ، 290، 298 » و قسمتی از مرز به طول 50 کیلومتر و منابع نفتی «موسیان » و «بیات» و «حوضچه‌های نفتی زبیدات» و حدود 70 حلقه چاه نفت به تصرف رزمندگان اسلام درآمد.»

وسعت مناطق آزاد شده در این عملیات عبارت است از:

1- آزاد سازی بیش از 550 کیلومتر مربع از اراضی میهن اسلامی ایران.
2- به تصرّف درآوردن 300 کیلومتر از خاک عراق و پاسگاهای شرهانی، زبیدات، ابوغریب و تحت کنترل درآوردن کلیه جاده‌های مواصلاتی این منطقه.
3- 320 دستگاه خودرو.
4- چندین قبضه توپ سبک و سنگین.
5- انهدام چندین انبار مهمات و ده فروند هواپیمای جنگی.
6- بیش از هفت هزار کشته و تلفات.
7- 3400 نفر اسیر.

انهدام و از دور خارج کردن:

– 260 دستگاه تانک و نفربر زرهی.
– تیپ 44، تیپ 60 و تیپ 17 زرهی و گردان تانگ التحریر و گردان تان صدام.
– تیپ‌های 606، 413، 703، 505، 42 و 423
– تیپ 24 مکانیزه
– گردان 2 نیروهای مخصوص
– 5 گردان کماندویی

غنایم به دست آمده:

-150 دستگاه تانک و نفربر.
-51 قبضه تفنگ 106م.م.
– انواع توپ‌های ضدهوایی و خمپاره انداز.
– 250 دستگاه خودرو و چندین موشک انداز «مالیوتکا».

منبع: کنگره سرداران و 3000 شهید استان ایلام