نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

در منطقه شلمچه به سوي معبود خود پرواز کرد و پيکر پاک و مطهرش در گلزار روستاي فيروزي به خاک سپرده شده.

آگهي از دانش و دستاوردهاي علمي (تئوريك) و نيز كاركردهاي عملي (پراتك) ساير اقوام و ملل، بي شك ما را در بهبود و ارتقاء كيفيت خدمات رساني به خانواده هاي شاهد و نيز ترويج فرهنگ ايثار و شهادت ياريگر خواهد بود. هيچ فرد با قومي را در جهان معاصر نمي توان يافت كه بتواند خود را مستغني از سايرين تلقي نموده و بي عبور از سنگلاخ هاي ناهموار دانش و كنش، دچار توهم خودشيفتگي شده و به نفي دستاوردهاي بشري بپردازد. استفاده از تجارب عاليه ساير ملل نوعي تعاطي و تبادل مثبت فرهنگي بوده و باعث تقويت بنيان هاي دولت/ ملت مي گردد.

در اين مقاله تأثيرات اجتماعي و فرهنگي فناوريهاي ارتباطي و اطلاعاتي ICT موردبررسي قرار گرفته و تلاش شده تا اثرات اين فناوريها برفرهنگ ايثار و شهادت با نگاهي آسيب شناسانه با استفاده از روش مطالعۀ كتابخانه اي مورد كاوش قرار گيرد

در اين نوشتار ابتدا به تبيين پديدة جهاني شدن و مولفه ها و اقسام آن پرداخته مي شود، آنگاه از معناي زندگي سخن گفته مي شود و سپس دامنة سخن به ارتباط اين دو مقوله با فرهنگ ايثار و شهادت كشانده مي شود. «جهاني شدن» (Globalization) اصطلاحي ناظر به يك واقعيت عيني و خارجي است كه در آن حيثيت فاعلي و ارزشي مدنظر نيست. در مقابل «جهاني سازي» (Globalizing) اصطلاحي ناظر به حيثيت فاعلي و ارزشي پديده يا وضعيت جهاني شدن است

فرايند جهاني شدن از طريق يك شبكه ي جهان گستر و يك حوزه ي عمومي مجازي ناشي از آن، فضاها و امكان هاي جديدي براي نقد تعريف رسمي از هويت ملي و باز تعريف آن فراهم مي آورد و قرار گرفتن در اين مسير در صورت عدم تناسب با فرهنگ خودي و ملي، به آن صدمه زده و گاه فرايند هويت يابي را مختل مي سازد. هويت هر ملتي بي شك ريشه در اجتماع، فرهنگ و تاريخ آن ملت دارد، اما هرگز در حد گذشته محدود نمي شود و مي تواند از خصايص كنوني اجتماعي و فرهنگي جامعه نشأت گيرد، كه كاملا تازگي داشته باشند. ارزش هاي اخلاقي در فطرت آدمي ريشه دارند كه يكي از مهم ترين اين ارزش ها، فرهنگ ايثار و شهادت است و اين عامل مهم و اساسي بيداركننده ي فطرت نهفته و خواب آلوده آدميان و هدايت گر آن در مسيري صحيح و هدف ارزش مند است. نظام آموزش و پرورش مي تواند اين ارزش ها را در دانش آموزان نهادينه سازد، كه فرهنگ ايثار و شهادت يكي از اين ارزش هاست. ايثار و شهادت، به فعاليت هاي اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي جامعه جهت داده كه در پرتو آن هويت ملي تقويت خواهد شد. اين مقاله درصدد است با روش تحليلي- توصيفي و با استفاده از منابع دست اول اينترنتي و كتابخآن هاي نقشي را كه آموزش و پرورش در حل معضل بحران هويت عصرجهاني شدن با تاكيد برفرهنگ ايثار و شهادت مي تواند ايفا كند را بررسي كند.

در پژوهش حاضر نسبت جهاني شدن با ايثار و شهادت در چهار محور؛ جهاني شدن، ايثار و شهادت در عصر جهاني شدن، چالش هاي احتمالي جهاني شدن براي ايثار و شهادت و راه كارهاي تعامل با چالش هاي احتمالي آن مورد بررسي قرار گرفته است. روش انجام پژوهش تحليل اسنادي بوده است. به منظور گردآوري داده هاي لازم جهت پاسخ گويي به سؤالهاي پژوهش كليه اسناد و مدارك موجود و مرتبط با موضوع جهاني شدن و فرهنگ ايثار و شهادت با استفاده از فرم گردآوري داده ها جمع آوري و با شيوه ي كيفي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. عمده ترين يافته هاي پژوهش عبارتند از: 1- جهاني شدن را مي توان فرآيند فشردگي فزآينده زمان و فضا كه بواسطه آن مرد دنيا كم و بيش و به صورت نسبتا آگاهانه در جامعه ي جهاني واحد ادغام مي شوند تعريف نمود. 2- در بررسي ايثار و شهادت روشن شد كه مفهوم ايثار حبل المتين تعالي است و در طبق اخلاص قرار دادن بوده و شهادت كشته شدن در راه خدا؛ از تحليل فرهنگ ايثار و شهادت چهار ويژگي؛ اعتقادي و فكري، تجربه دروني، التزام دروني و عمل برخوردار است. نهايتاٌ روشن شد كه در صورت تركيب مؤلفه ها ي تدين و ايثار و شهادت مي توان درعصر جهاني شدن از شهادت طلبي و ايثارگري صحبت كرد. 3- چالش هاي جهاني شدن در فرهنگ ايثار و شهادت، كه بنيادي ترين آن، خصيصه ساخت شكني است. 4- عمده ترين راه كارها ي مقابله با چالش هاي مذكور نيز شامل؛ كاربرد اصل تعقل و پرهيز از سطحي نگري در قالب ايثار و شهادت، توجه به ارزش هاي عميق انساني در قالب ايثار و شهادت، تقواي حضور در قالب ايثار و شهادت، بررسي درست امور، گزينش و طرد منطقي و نه احساسي آن ها در قالب ايثار و شهادت و بهره گيري از عنصر زيبايي شناختي در قالب ايثار و شهادت است.

در جامعه سنتي، با توجه به پيوند تنگاتنگ فضا، زمان و فرهنگ با مكان يا محل و سرزمين معين، نياز انسان به هويت و معنا به خوبي تأمين مي شد. در اين جوامع، قرار داشتن فرهنگ هاي خاص در چارچوب مرزهاي نفوذ ناپذير و فضايي بسته، اين امكان را براي آنها فراهم مي كرد تا به آساني هويت و معناي لازمه را براي افراد خود فراهم كنند، ولي فرآيند جهاني شدن با نفوذ پذير كردن مرزها و افزايش دادن برخوردهاي فرهنگي، آگاهي انسان ها را از عناصر فرهنگي ديگر، مانند هنجارها، ارزش ها، آداب و اديان بيشتر مي كند. اين فرآيند به واسطه عواملي مانند فرسايش و فروريزي مرزها، افزايش وابستگي متقابل ميان انسان ها، بازسازي فضا، زمان و مكان و ... نوعي بحران هويت و معنا در جوامع مختلف پديد مي آورد. اين بحران هويت و معنا در احساس ترديد و ناامني نمود پيدا مي- كند. كنار هم قرار گرفتن فرهنگ هاي خاص درون فضاي اجتماعي بسيار گسترده و پهناور و نسبي شدن حاصل از آن، دنيايي فارغ از اصول عام و مطلق پديد مي آورد و بنيادهاي هر گونه يقين و قطعيت معناساز را متزلزل مي كند و اين تزلزل در واقع تزلزل پايه هاي باور و ايمان است. در عين حال كه جهاني شدن هويت سازي سنتي را مخدوش و مختلف مي كند، امكانات و بسترهاي جديدي براي بازسازي هويت نيز فراهم مي كند. فرآيند جهاني شدن صرفاً بحران آفرين نيست، بلكه ابزارهايي هم براي گذار از بحران عرضه مي كند. در واقع، ديالكتيك جهاني شدن موجد فرصت و تهديد است. در عرصه هويت اين فرآيند از آن رو پديد آورندة امكان و فرصت است كه منابع و ابزارهاي لازم براي ساخت هويت را بسيار روز افزون مي كند.

گفتمان جهاني شدن، امروزه يكي از جدي ترين و مهمترين واژه هاي رايج در سطح نخبگان و مراكز علمي و فرهنگي كشورهاست؛ هر چند اتفاق نظري درباره مفهوم جهاني شدن وجود ندارد و تعاريف گوناگوني از آن ارايه شده است. در عين حال ، جهاني شدن حركت به سوي يك جامعة جهاني، فشردگي جهان و تبديل شدن آن به مكاني واحد را كه امري حتمي است، در ذهن متبادر مي سازد. در مقاله حاضر، با بررسي مفاهيم ، تعاريف و تاريخچه جهاني شدن، به تفاوتهاي جهاني شدن با جهاني بودن و جهاني سازي پرداخته خواهد شد. با بررسي ابعاد مختلف جهاني شدن، به فرصت ها و تهديدهاي فرهنگي حاصل از آن، و فرهنگ ايثار وشهادت در اين عرصه، به عنوان فرصتي براي ترويج فرهنگ مقاومت و پايداري به منظور برون رفت از بحران هويت و حفظ و تثبيت هويت ملي پرداخته مي شود. فرهنگ ايثار وشهادت مي تواند تهديدهاي حاصل از جهاني شدن را به فرصتي براي حفظ ارزشها تبديل كند. تأكيد اصلي پژوهش حاضر بر ابعاد جهاني شدن فرهنگ و انواع واكنش هاي ملل و فرهنگهاي مختلف ومتغيرهاي تأثيرگذار در اين عرصه است. در اين پژوهش، به جهاني شدن فرهنگي و احياي نقش تمدن ايراني ـ اسلامي و گسترش و افزايش سهم آن در آينده فرهنگ ها و مقابله با يكسان سازي فرهنگي و ارايه الگوها و سبك زندگي معنوي به عنوان نياز عصر حاضر پرداخته شده است. به منظور دستيابي به اهداف پژوهش حاضر، با مروري بر ديدگاهها و نظريات و اسناد مكتوب موضوع جهاني شدن از روش تحليلي استفاده شده است. نتايج يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه در دوره جهاني شدن، فرهنگ ايثار و شهادت، نمونه و الگويي براي گسترش فرهنگ با رويكرد انقلابي به جامعه در دوران معاصر خواهد بود.

پيوند بين جامعه شناسي كه مقوله اي وارداتي است با ايثار و شهادت كه مقوله اي اسلامي است يك ديالكتيك فكري است كه روشنفكران متعهد بايد زيركانه اين پيوند را برقرار كنند . ايثار و شهاد ت مفاهيمي آن جهاني است كه داراي اهدافي هر دو جهاني است . در مقابل عقلانيت ابزراي مدرن كه هدف از انسان و آفرينش او را ماده مي داند عقلانيت ايثاري انسان را خلاصه در اين جهان تصور نمي كند ، بلكه به دنبال ايجاد جامعه اي است كه سعادت هردو جهان انسان را تامين كند با تاكيد بر سعادت آن جهاني كه باقي و ماندگار است. هدف از عقلانيت يثاري ايجاد جهاني امن مبتني بر برابري بين انسان ها، عدالت مهر و محبت، داشتن حزب اسلامي، مبارزه با شرك و كفر در هر شكل آن و در نهايت رسيدن به مدينه فاضله است . مدينه فاضله جامعه اي است مبتني بر اصول مسلمه اسلام كه كنشگران آن همه خود را در محضر خداوند مي بينند و قادر است سعادت هر دو جهاني انسان را تامين كند . امروزه رشد موج اسلامگرايي در جهان به خوبي پيداست . اين مسئله با درخشش انقلاب اسلامي كه بر پايه ايثار و شهادت شكل گرفت و بعد از آن پيروزي هاي درخشان رزمندگان حزب الله لبنان در جنگ هاي مختلف بخصوص جنگ 33 روزه سال 2006 ك در قلب هژموني كفر انجام شد باعث شد كه مقوله ايثار و شهادت بار ديگر براي امت اسلامي گشود شود .